Godina 2021. je bila veoma izazovna za građanke i građane Novog Sada. Osim iskušenja koja nosi prolongirana pandemijska kriza, suočali su se i sa zagađivanjem i narušavanjem životne sredine, urbanističkim nasiljem i društveno neodgovornim poslovanjem kompanija, kao i urgrožavanjem lične bezbednosti u javnim prostorima. Pokazalo se i da su sva ova pitanja povezana, pa su se nepovoljne okolnosti u jednoj sferi lako prelivale na druge. Kako institucije nisu pokazale brigu za ove probleme, zajednica je morala sama da iznađe odgovore. Tokom 2021. godine došlo je do uspona feminstičkog i ekološkog pokreta poput “Građanske incijative za zeleno Novo Naselje”, “Građanske inicijative Dunavac – Šodroš”, “Građanske inicijative sačuvajmo Liman od betona”. Ovakve građanske inicijative pokazuju interesovanje za lokalno okruženje, grad i životnu sredinu.
Mesne zajednice
Mesna zajednica predstavlja oblik, odnosno instituciju, samouprave nekog mesta, kao što su u Republici Srbiji to opštine, delovi i područja opštine, naselja ili službenog grada. Ono što Zakon o lokalnim samoupravama reguliše je mogućnost osnivanja mesnih zajednica na određenim naseljenim celinama. Organizovanje i finansiranje mesnih zajednica se uređuje posebnim odlukama, kao što su gradske odluke, projekti i planovi. Inicijativu za formiranje nove mesne zajednice, odnosno promenu postojećih mogu pokrenuti zbor građana mesne zajednice, najmanje deset posto birača područja za koje se predlaže promena, Savet mesne zajednice, načelnik opštine. Prava i obaveze mesnih zajednica su uređene zakonom, ali se takođe može i izglasavati šta je to potrebno promeniti u predelu za koji je zadužena mesna zajednica. U ovo bi trebalo da budu uključeni građani, pripadnici mesnih zajednica.
Izbori za Savete mesnih zajednica u Novom Sadu 2021. godine
Godine 2021. u Novom Sadu su raspisani izbori za članove mesnih zajednica za 42 mesne zajednice od ukupno 47, koliko ih u Novom Sadu i prigradskim naseljima ima. Izbori su bili zakazani za 13. jun 2021, prema navodima portala 021.
Raspisivanjem ovako velikih izbora građani Novog Sada dobili su priliku da utiču na promene u njihovom gradu, tako što će birati kandidate za Savet mesnih zajednica. Tako su građanske inicijative okupile nezavisne građane koji su se kandidovali za izbore mesnih zajednica u Novom Sadu. Ovo je bio ozbiljan događaj za Novi Sad i novosadske građanske inicijative, jer su građani uspeli da okupe ljude koji bi mogli da budu članovi Saveta mesnih zajednica, u skladu sa fer, poštenim i demokratskim izborima, međutim došlo je do proglašenje pobede Srpske napredne stranke (SNS) na izborima za članove mesnih zajednica u Novom Sadu. Ono što se navodi kao sumiran podatak jeste vođenje aktivne kampanje protiv nezavisnih kandidata i pritisak koji se vršio na glasače, kako navodi portal 021. Naime, slali su se izveštaji glasačkih odbora putem mejla ili su stavljani u sandučiće građana. Bile su prisutne razne vrste anomalija u vidu nesavesnog brojanja glasova gde su ubacivani prazni listići, prijavljivanje građana koji nisu živi, kao i ucene građana kojima zaposlenje zavisi od države.
Kako navodi grupa Inicijativa za mesne zajednice 25 nezavisnih kandidata od oko 80, ušlo je u Savete šest mesnih zajednica, od toga u tri mesne zajednice imaju većinu članova u savetima. U mesnoj zajednici “Dunav” dva nezavisna člana su ušla u Savet. Takođe, u mesnoj zajednici “Sava Kovačević” dva nezavisna člana su ušla u Savet, a u mesnoj zajednici “Sonja Marinković” jedna nezavisna članica je ušla u Savet. Mesna zajednica “Liman 3” je odnela pobedu time što je osam nezavisnih članova ušlo u Savet mesne zajednice. U ostalim mesnim zajednicama opštine Novi Sad, pobedu je odneo SNS i članovi ove stranke koji su zauzeli Savete mesnih zajednica.
Kršenje ljudskih prava
Ono što se svakodnevno dešavalo pred izbore jesu zastrašivanja, pretnje i kršenja ljudskih prava. Navešćemo neke od incidenata koji su se desili.
Na Limanu 4, dva muškarca su napala jednog nezavisnog kandidata na izborima dok je sedeo na klupi ispred mesne zajednice. Ovim je prekršen član 52 Ustava Republike Srbije koji omogućava odgovarajuću pravnu zaštitu u skladu sa zakonom za sve koji se kandiduju na izborima. Takođe, ovim događajem prekršen je i član 46 Ustava kojim se jemči sloboda mišljenja i izražavanja, samim tim što je osoba koja je otvoreno iznosila svoj stav bila napadnuta.
N1 navodi da su blizu mesne zajednice “7. juli”, na naselju Grbavica u Novom Sadu, snimljeni su SNS aktivsti kako dele flajere i prave pritisak na građane pitanjima kao što su “Za koga ćete da glasate?” Ono što se može zaključiti iz ovakvih akcija jeste kršenje prava na slobodu izbora, zbog pritiska koji se može protumačiti kao zastrašivanje i pretnja.
Na Južnom Telepu, kako navodi N1 u tekstu “Incidenti i organizovano glasanje na izborima za mesne zajednice u Novom Sadu” su se dovozili džipovima simpatizeri SNS da glasaju izbornog dana. Organizovanih glasanja, prema navodima N1, bilo je i na naselju Liman 4 i ispred mesne zajednice “Jugovićevo” na naselju Detelinara u Novom Sadu. Članovi 52 i 46 Ustava prekršeni su ovim akcijama. Prema navodima saopštenja Skupštine slobodne Srbije bilo je angažovano mnogo automobila i vozača koji su dovozili “sigurne glasove”. Populacija koja je dovođena su uglavnom bili stariji ljudi, koji, po njihovim navodima, otežano hodaju, te su ih aktivsti SNS-a uvodili na glasačka mesta i sugerisali za koga da glasaju. Navodi se, takođe, da su učesnici ove akcije bili u kontaktu sa centralom u Beogradu. Birački spiskovi su se koristili kako bi vozači vladajuće stranke znali na koje adrese da dođu po glasače, čime su prekršeni članovi 52 i 46 Ustava.
U toku predizbrnog perioda, prema izvorima N1 i tekstu “Incidenti i organizovano glasanje na izborima za mesne zajednice u Novom Sadu” aktivsti SNS-a su obilazili domove građana, širili dezinformacije, delili poklone i flajere na kojima su bili prikazani njhovi kandidati za Savete mesnih zajednica. Navodi se, takođe, i da su izbori za mesne zajednice sprovodili u potpuno neregularnim uslovima što je podrazumevalo razne ilegalne radnje koje krše zakone.
Takođe, jedan od događaja kojim je prekršen član 46 Ustava, odnosno pravo na slobodne izbore, jeste pravljenje, kako navodi portal 021, lažnih izveštaja mesnih zajednica, koje su, pretpostavlja se, štampali i delili aktivisti SNS-a. Na flajerima se nalazio navodni izveštaj sa poslednje sednice sastanaka mesne zajednice “Liman”, gde su nezavisni građani navodno potvrdili da im u njihovoj kandidaturi i borbi pomažu opozicioni političari.
Prema izvorima portala 021 utisak nezavisnih kandidata je bio takav da je deljenje ovog izveštaja bio pritisak na rad njihovog Saveta, koji se nadovezivao na sve prethodne pritiske. Nezavisni kandidati su naveli da su im ugrožena prava na samostalno delovanje i odlučivanje. Pravo koje se prekršilo događajem glasi: “Svaki punoletan, poslovno sposoban državljanin Republike Srbije ima pravo da bira i da bude biran. Izborno pravo je opšte i jednako, izbori su slobodni i neposredni, a glasanje tajno i lično. Izborno pravo uživa pravnu zaštitu u skladu sa zakonom.”
Članovi Saveta mesnih zajednica su u vezi sa slučajem sa lažnim izveštajima i flajerima jednoglasno izglasali da se podnesu krivične prijave protiv NN lica. Ovakvi pritistci predstavljaju kršenje prava na slobodno odlučivanje i delovanje kakvo je dato mesnoj samoupravi, kao što je član 46 Ustava kojim se jemči sloboda izražavanja i mišljenja.
Još jedan od dogđaja koji se tiče kršenja ljudskih prava jeste bušenje guma nezavisnog člana Saveta mesne zajednice “Liman”, Vladimira Iliću. Ilić veruje da je ovo bio način da mu se pošalje određena poruka. “Povodom incidenta oglasilo se nekoliko novosadskih nevladnih organizacija, inicijativa i grupa građana, u čijem se saopštenju navodi da Novi Sad nije bezbedan grad.”, navodi portal 021.
Na Limanu, gde su izabrani nezavisni članovi mesnih zajednica, prema izvorima portala 021 se i dalje odvijaju događaji koji mogu da budu protumačeni kao “pretnje” tj. napadi na nezavisne candidate. Na Limanu je došlo i do masovnog krečenje fasada na Limanu 3 i 4, bez saglasnosti stanara i tokom noći, u boje srpske zastave.
Kako navodi portal 021: “Ono što zabrinjava je izostanak reakcije nadležnih institucija, a Vi kao gradonačelnik Novog Sada dosledno relativizujete i opravdavate sve navedene događaje. Ovo navodi na zaključak da se svi ovi prestupi smatraju prihvatljivim i poželjnim ponašanjem. Odsustvo reakcije institucija i nakon podnetih krivičnih prijava i prijava nadležnim organima, na očigledno organizovane i nezakonite aktivnosti, stvaraju osećaj nebezbednosti, ne samo članova i članica Saveta mesnih zajednica, nego i dela građana i građanki, a uključuje veliku materijalnu štetu”.
Zaključak
Na izborima za Savete mesnih zajednica u Novom Sadu prekršena su prava koja Ustav Republike Srbije jemči svim građanima Srbije. Članovi Ustava Republike Srbije koji su prkršeni navedenim događajima su član 46, koji jemči slobodu mišljenja i izražavanja i član 52, koji jemči da svaki punoletan građanin ima pravo da slobodno bira i bude biran. Pravo da se bira i bude biran važi jednako za sve građane, izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno i lično. Izborno pravo uživa pravnu zaštitu u skladu sa zakonom. Stoga bi izbori trebalo da budu slobodni, demokratski, u skladu sa Ustavom i zakonom, bez pritiska na građane i kršenja članova Ustava Republike Srbije.